Yer qimirlashida insonlarning hayoti, mol-mulki va infratuzilmalarni himoya qilish uchun amalga oshiriladigan chora-tadbirlar majmuasi Seysmik xavfsizlikni kuchaytirishdir. Bu esa xalqimizga, mamlakatimizga jiddiy zarar yetkazishi mumkin. Bu borada  sergaklik masalasi har damda, har qadamda zarurdir.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 13 may kuni seysmik xavfsizlikni kuchaytirish chora-tadbirlariga oid takliflar taqdimoti bilan tanishganlari bejiz emas.

Seysmik xavfsizlikni taʼminlash boʻyicha bir qancha  yoʻlarilar mavjud. Yer silkinish xavfi yuqori boʻlgan hududlarni aniqlash,  zamonaviy seysmologik stansiyalarni joylashtirish va doimiy monitoring olib borish,  Geologik va geotexnik tadqiqotlar oʻtkazish,  Qurilish normalari va texnologiyalari,  yaʼni yangidan qurilayotgan binolarni seysmik zonalarga mos ravishda loyihalash,  eski binolarni mustahkamlash va rekonstruksiya qilish,  tabiiyki dolzarb masalalardan.

Xuddi shuningdek, yer silkinishida qanday harakat qilish lozimligi haqida aholini oʻqitish va treninglar oʻtkazish turish foydadan xoli boʻlmaydi. Maktab, korxona va muassasalarda evakuatsiya mashqlarini tashkil etish,  axborot varaqalari, bannerlar va internet orqali tushuntirish ishlarini olib borish ham muhim.

       Ayni paytda Favqulodda vaziyatlar xizmatini kuchaytirish,  yaʼni qutqaruv xizmatlarini zamonaviy uskunalar va transport vositalari bilan jihozlash,  muhandis-qutqaruv guruhlarini tayyorlash va ularning tezkor harakatini taʼminlash,  Seysmik xavfsizlik boʻyicha qonunchilik bazasini takomillashtirish kabi masalalar doimo diqqat markazimizda boʻlishi maqsadga muvofiq.

Taqdimotda taʼkidlab oʻtilganidek,  mamlakatimizda bunyodkorlik koʻlami keng. 2017 yildan buyon joylarda 11 ming 410 ta koʻp qavatli uylar qurilgan. Bu aholini turar joy bilan yetarlicha taʼminlash, turmush sharoitlarini yaxshilashga xizmat qilmoqda.

Qurilishning asoslaridan biri boʻlgan seysmologiya sohasi ham rivojlantirilmoqda. Bu borada xorijiy ilmiy markazlar bilan hamkorlik qilib, innovatsion texnologiyalarni tatbiq etishga eʼtibor qaratilmoqda. Shu bilan birga, davlatimiz koʻp jabhalarda tashabbuskor hamdir.

Maʼlumki, 1966 yil 26 aprelda Toshkent shahrida vayronkor zilzila sodir boʻlgan. Oʻzbekiston Prezidenti zilzila qurbonlariga hurmat koʻrsatish va bu borada xalqaro hamkorlik zarurligini eslatish maqsadida xotira va birdamlik kunini taʼsis etish tashabbusini ilgari surgan edi. Buning eʼtirofi oʻlaroq, yaqinda BMT Bosh Assambleyasi 29 aprelni Xalqaro zilzila qurbonlarini xotirlash kuni, deb eʼlon qilish toʻgʻrisida rezolyutsiya qabul qildi. Bu sohada xalqaro standartlarga mos boʻlish uchun davlatimiz rahbari yangi qurilayotgan uylarning sifatiga eʼtiborni kuchaytirish vazifasini qoʻygan edi. Shunga muvofiq, koʻp qavatli uylarning zilzilaga bardoshliligini oshirish va aholining seysmik xavfsizligini taʼminlash choralari koʻrilmoqda.

Shuni alohida taʼkidlash joizki, bu borada juda koʻp yutuqlarga erishildi. Jumladan, davlat loyiha institutlari mutaxassislari ishtirokida joylarda oʻrganishlar oʻtkazildi. Ushbu oʻrganish natijalari va hududlarning seysmik holati tahlili asosida bu tizimni yanada takomillashtirish boʻyicha takliflar ishlab chiqildi.

Unga koʻra, xorijiy mutaxassislar jalb qilingan holda, binolarni oʻrganish boʻyicha yangi amaliyot yoʻlga qoʻyiladi. Zilzilaga va boshqa tabiiy ofatlarga bardoshli uylarni qurish boʻyicha tajriba almashish kengaytiriladi. Binolar instrumental texnik tekshiruvdan oʻtkazilib, kamchiliklar bartaraf etiladi. Ushbu oʻrganishlar va xorijiy tajriba asosida, seysmik xavfni, taʼsirni va xatarni baholash yuzasidan meʼyoriy hujjatlarga oʻzgartirishlar kiritiladi.

Davlatimiz rahbari qurilishda sifat va xavfsizlik birinchi oʻrinda ekanini taʼkidlab, bu yoʻnalishlarni ilmiy rivojlantirish, sohaga zamonaviy yondashuvlarni joriy etish boʻyicha koʻrsatmalar berdi.

Seysmik xavfsizlik — osoyishtalik asosidir. Bu fikr nafaqat hayotiy haqiqat, balki har bir jamiyatning barqaror taraqqiyoti uchun zarur shartdir.

Seysmik xavfsizlikning ahamiyati shunchaki,  u birinchidan, seysmik xavfsizlik choralari — birinchi navbatda inson hayotini saqlab qolishga qaratilgan. Yer silkinishi vaqtida toʻgʻri qurilgan binolar, tezkor evakuatsiya rejasi va axborotning shaffofligi koʻplab insonlarning hayotini asrab qoladi.

Ikkinchidan, iqtisodiy barqarorlikni taʼminlaydi.  Zilzila oqibatida yuz beradigan moliyaviy yoʻqotishlar davlat byudjetiga katta zarar keltiradi. Seysmik xavfsizlikka yoʻnaltirilgan investitsiyalar kelgusida katta iqtisodiy yoʻqotishlarning oldini oladi.

Uchinchidan, jamiyatda osoyishtalik va ishonch yaratadi.  Aholi seysmik xavfsizlik choralari haqida yaxshi xabardor boʻlsa, oʻzini xotirjam his qiladi. Bu esa ijtimoiy barqarorlikka xizmat qiladi. Fuqarolar davlat organlariga va mutaxassislarga ishonishni boshlaydi.

Toʻrtinchidan, tabiiy ofatlarga tayyorlik darajasini oshiradi. Seysmik xavfsizlik — bu faqat zilzila uchun emas, balki boshqa tabiiy ofatlarga ham tayyor turish madaniyati demakdir.

Bu esa butun fuqarolik jamiyatining yetukligidan dalolat beradi.

               RAHIMBOY JUMANIYOZOV

Professor, Oʻzbekiston Yozuvchilar va Jurnalistlar uyushmalari aʼzosi